Logistieke centra schieten in ons land als paddenstoelen uit de grond. Wat daarbij opvalt is dat er vooral de laatste jaren aanzienlijk meer aandacht is voor het welzijn van de medewerkers. Het toepassen van de juiste verlichting is daarin cruciaal. Samen met een aantal verlichtingsexperts bespreken we de laatste trends en ontwikkelingen in de boeiende wereld van verlichting.
Gelijkmatigheid brengt de beleving van het licht door werknemers in logistieke centra naar een hoger niveau
Maikel Willemse van Luminaid: “Gelijkmatigheid kun je bereiken door toepassing van de juiste lenzen. We merken in de praktijk dat gelijkmatigheid wordt ervaren als ‘rust’ en op die manier bijdraagt aan een beter resultaat en een hogere productiviteit.”
Ook James Bosschart van Trilux kan dat bevestigen en vult aan: “Enerzijds is het een functionele eis volgens de NEN 12464-1, waar iedereen zich aan met houden, maar tegelijk verhoogt gelijkmatigheid ook het comfort op de werkvloer. Bovendien bevordert het de veiligheid, zeker in logistieke centra van belang.”
De NEN 12464-1 is ook met een reden opgesteld, merkt Ryan Willems van Zumtobel terecht op. “Het begint allemaal bij het creëren van veilige en prettige werkomgeving. En dat vraagt meer dan alleen de focus op een bepaalde luxwaarde. In een stellingenmagazijn bijvoorbeeld kun je vrij eenvoudig 200 lux behalen, maar als het vervolgens ‘barst’ van de donkere schaduwplekken op de vloer, is er van een veilige werkomgeving geen sprake. Met gelijkmatigheid wordt dat effect weggenomen.”
Maikel Willemse van Luminaid: “In de logistieke sector is men van oudsher gewend om met lichtpunten te werken. Juist om continuïteit en een hoge gelijkmatigheid te kunnen aantonen, is het van belang om gebruik te maken van continue lichtlijnen.” Aan installateurs het advies om dus niet alleen te focussen op de luxwaarde, maar zichzelf te verdiepen in de lichtstudie: kijk goed naar de gelijkmatigheid en de manier waarop de lichtstudie is opgebouwd, zegt Ryan Willems van Zumtobel.
Is er genoeg aandacht voor de juiste kleurtemperatuur en kleurweergave?
Ja en nee, meent James Bosschart van Trilux. “Er heerst een tendens dat enkele fabrikanten een kleurtemperatuur boven de 6500 Kelvin adviseren. Dat zouden wij zelf niet aanraden. In studies is zelfs bewezen dat het ongezond is voor het welzijn van de mens. Voor een logistieke omgeving zal je moeten streven naar gemiddeld 4000 Kelvin. Bedenk dat de wijze waarop het licht wordt ervaren een combinatie is van de juiste kleurtemperatuur en kleurweergave ook wel de Colour Rendering Index (CRI) genoemd.”
Ook Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance kan dat beamen en vult aan: “Het is allereerst belangrijk om te definiëren wie of wat leidend is in het lichtplan. Is de productie leidend, dan is een hogere kleurtemperatuur te rechtvaardigen. Is de mens leidend, dan kijk je meer naar de gezondheid om te voorkomen dat de biologische klok om zeep wordt geholpen. Het is dus altijd een spanningsveld tussen productiviteit en gezondheid.”
Kleurtemperatuur heeft dus te maken met hoe warm of helder wit de verlichting is, terwijl de kleurweergave (CRI) iets zegt over de hoeveelheid kleur die een lichtbron produceert, resumeert Ryan Willems van Zumtobel. “Het valt of staat inderdaad met de functie van een bepaalde ruimte. In werkomgevingen is 4000 Kelvin wel de standaard, op het moment je een zone inricht die meer op ontspanning is gericht, zoals een kantine of ontvangsthal, kun je nadenken over een warmere lichtkleur.”
Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance: “De CRI-waarde komt voornamelijk om de hoek kijken als de kleurechtheid een belangrijke rol speelt. Een rode blouse bijvoorbeeld moet er in de winkel hetzelfde uitzien als buiten onder het zonlicht. Dan heb je een hoge CRI-waarde nodig. Voor het picken van orders daarentegen is een CRI van 80 voldoende.”
Wat verstaan we onder Human Centric Lighting?
Heel plat gezegd: de mens centraal stellen in de verlichtingsoplossing, zegt Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance. “Dat staat haaks op de manier waarop verlichting de afgelopen 150 jaar is aangevlogen, waarbij het licht leidend is om de mens zijn werk te laten doen. Vandaag de dag is de belangrijkste kostenpost in een pand leidend: de mens die er rondloopt en zijn werk moet doen gedurende een normale dagcyclus. Daar is Human Centric Lighting op uitgerust waarbij de daglichtcurve wordt nagebootst met verlichting.”
Ryan Willems van Zumtobel: “HCL is inderdaad bedoeld om de werknemer zich zo prettig mogelijk te laten voelen. Het positieve effect van HCL hebben we recent proefondervindelijk vastgesteld bij onze klant Volvo Trucks in Gent. De resultaten zijn wetenschappelijk onderbouwd door de KU Leuven. In de zone met HCL voelden de productiemedewerkers zich aanmerkelijk beter. HCL stimuleert de aanmaak van melatonine in het lichaam, een stofje dat een rol speelt in het slaap-waakritme. Door HCL op een correcte manier te balanceren, voelen mensen zich niet alleen beter, maar neemt ook de productiviteit toe. Het heeft dus wel degelijk zin om met HCL aan de slag te gaan.”
Een optimale balans tussen slapen en waken is het allerbelangrijkste basisritme, dat invloed heeft op elke cel van het lichaam. “De aanmaak van melatonine en cortisol kun je inderdaad met HCL stimuleren”, zegt James Bosschart van Trilux. “Het is echter onbetaalbaar om een heel gebouw met HCL uit te rusten. Focus je vooral op die zones waar veel mensen actief zijn.” Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance is iets genuanceerder en zegt: “HCL is niet kostbaar als je het afzet tegen het ziekteverzuim dat drastisch afneemt omdat mensen zich prettiger voelen in de werkomgeving. Ook in klaslokalen bijvoorbeeld bewijst HCL absoluut zijn meerwaarde en gaat het concentratieniveau omhoog.”
Gijs Knobbe van WAGO merkt een toegenomen vraag naar alles wat met HCL te maken heeft. “We leveren lichtmanagementsystemen die volledig open zijn en te integreren met allerlei protocollen die in een gebouw aanwezig zijn.”
Bij een duurzaam armatuur is het toekomstig uitwisselen van nieuwe of meer efficiëntere componenten een vast onderdeel van het product
Maikel Willemse van Luminaid: “Als je écht een duurzaam armatuur wil nastreven, is het zaak dat álle componenten uitwisselbaar zijn. Dat is ook de reden dat we binnenkort een nieuwe oude lampenfabriek openen waarin we de LED-board kunnen upgraden als de rest van het armatuur nog goed is. Want vergis je niet, de levensduur van bijna alle componenten is meer dan 20 jaar. Vrijwel alle componenten in armaturen van pakweg tien jaar oud met meer dan 100.000 branduren zijn nog prima bruikbaar. In onze nieuwe productiefaciliteit verwisselen we bijna volautomatisch de LED-board en geven het armatuur zo een tweede leven.”
Veel A-merkfabrikanten zijn volop bezig om het circulaire gedachtegoed meer gestalte te geven, zegt James Bosschart van Trilux. “Ook wij denken op verschillende niveau na over hoe we armaturen en vooral de componenten beter kunnen recyclen. Zo zijn we al aan het experimenteren met maïs in materialen. Het tussentijds opwaarderen is niet alleen beter voor het milieu, maar ook het kostenplaatje zal enorm dalen. Een win-win.”
Volgens Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance is de Single Lighting Regulation (SLR) een stok achter de deur voor lichtfabrikanten om ervoor te zorgen dat er werk wordt gemaakt van circulaire armaturen. “En ervoor te zorgen dat we de weggooimaatschappij definitief achter ons laten. Dat betekent dat armaturen dusdanig ontwikkeld en gebouwd moeten worden dat componenten eenvoudig vervangen kunnen worden. Ik voorzie hier wel een uitdaging voor de installateur, want een LED-board vervangen ‘in het veld’ is best een kritisch klusje. We zullen als fabrikanten de markt goed moeten informeren.”
De levering van de verlichting op de bouwplaats bij grote distributiecentra leidt tot verkeers- en afvalstromen. Welke oplossingen zijn reeds beschikbaar?
Duurzaamheid betekent niet alleen een langere levensduur en recyclebaarheid van het armatuur, maar vraagt ook om een andere kijk op het verpakkingsmateriaal, vindt Maikel Willemse van Luminaid. “We zien dat A-merkfabrikanten hierin vooroplopen door afvalstromen zoveel mogelijk te beperken.”
James Bosschart van Trilux vult aan: “Klopt, zo beleveren we grote projecten volledig verpakkingsloos. We zetten rollend materieel in, karren zoals bekend van de bloemenveiling, die uiteraard weer retour komen. Het bevordert ook de efficiëntie op de bouw. En zo denken we allemaal mee in de bouwkolom, want het verlagen van de verkeers- en afvalstromen is iets dat gezamenlijk moet worden aangepakt.”
Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance: “Dat concept volgen wij ook. We gebruiken steeds minder verpakkingsmateriaal. Daarnaast zijn we afgestapt van onze standaard witte verpakkingen waarvoor te veel chloor voor nodig was. We leveren nu alles in bruin karton, dat volledig recyclebaar is.
Elk kantoorpand moet vanaf 1-7-2023 minimaal label C gecertificeerd zijn. Dat wordt nog een hele opgave
Aanvankelijk was het de bedoeling om de nieuwe regeling per 1-1-2023 in te voeren, maar die is nu tot 1 juli uitgesteld. Dat wordt volgens Jan-Pieter Heimgartner van Ledvance nog een hele opgave. Zijn advies is om in ieder geval al met een lichtmanagementsysteem te beginnen. “Als je kijkt in hoeveel panden er ’s avonds nog onnodig licht brandt, dat is echt absurd. Datzelfde geldt voor veel parkeergarages waarin de verlichting 24 uur per dag op 100 procent brandt. Een gemiste kans. Hier is voor fabrikanten en leveranciers een belangrijke taak weggelegd. Ook de installatiemarkt moet een voortrekkersrol nemen om klanten goed te informeren en hoe je met relatief eenvoudige ingrepen de nodige besparingen kunt bereiken. Een lichtmanagementsysteem duur? Het levert je wel een besparing op van 1 euro per m2 per jaar. Tel uit je winst.”
We zullen de eindgebruiker of opdrachtgever echt bij de hand moeten nemen en per project bekijken wat de wensen zijn en wat de meest efficiënte manier is om het lichtmanagement te regelen, zegt Ryan Willems van Zumtobel. “Daar hoeft in de basis niet direct een uitgebreid lichtmanagementsysteem aan vast te hangen. Verlichting efficiënt schakelen is stap één die iedereen heel snel kan maken. Wil je vervolgens verder gaan, dan zijn de mogelijkheden natuurlijk schier oneindig met onze verlichtingsoplossingen in combinatie met lichtmanagement, maar het begint met een juiste afstemming.”
Een mooi voorbeeld van wat je kunt bereiken met een juiste afstemming en de inzet van slimme technologieën, is het pand van Rhenus Logistics in Tilburg, zegt James Bosschart van Trilux. “Een zeer ambitieus project van twee jaar geleden en het meest duurzame gebouw ter wereld, waarbij onze armaturen via de cloud communiceren. De verlichting is per ruimte/zone afgestemd op de wensen van de gebruiker. Het thema smart lighting gaat hier veel verder dan het aansturen van een armatuur, maar heeft betrekking op de functionaliteit, duurzaamheid, het welbevinden en zelfs het toepassen van preventief onderhoud.”
HCL sturing, daglichtregeling en aanwezigheidsdetectie zijn functionaliteiten die standaard in ons systeem zitten en waarmee je aanzienlijke energiebesparingen kunt realiseren, zegt Gijs Knobbe van WAGO. “Onze lichtmanagementsystemen zijn zoals gezegd gebaseerd op een open protocol. Leveranciers van gebouwbeheersystemen of data-analysesystemen in de cloud kunnen we perfect koppelen.”
Wat verstaan we onder last-mile connectivity via verlichting?
Asset tracking, temperatuurmetingen, luchtvochtigheid, het zijn allemaal voorbeelden van oplossingen die je door middel van afzonderlijke componenten kunt integreren in de lichtlijn, zegt Ryan Willems van Zumtobel. “De lichtlijn vormt als het ware de basisinfrastructuur om een pand nóg slimmer te maken.”
Ook James Bosschart van Trilux kan dat beamen en gaat nog een stap verder. “Onze meest recente ontwikkeling is een lichtlijn met geïntegreerde datakabel, een zogenaamde Plastic Optical Fiber (POF). Daarmee besparen we gigantisch veel kilometers aan UTP-kabel (dus koper, plastic en chemicaliën) in een logistiek gebouw, omdat we op de lichtinfrastructuur direct een snelweg aanleggen voor data. Dat bespaart dus ook kostbare montagetijd omdat in één handeling direct verlichting en connectiviteit in een gebouw wordt gebracht.”
Verlichting, mits goed afgestemd op de gebruiker, zorgt dus niet alleen voor een prettige en veilige werkomgeving, maar vormt ook een cruciaal aspect in het alsmaar slimmer en energie-efficiënter maken van gebouwen.
Deelnemers:
Jan-Pieter Heimgartner, Ledvance
